Cây bầu có tên kHoa học
là Lagernaria siceraria (Molina) Standl, thuộc họ bầu bí (Cucurbitaceae), có kỹ
thuật trồng cây khá đơn giản. Cây bầu có nguồn gốc Châu Phi và Ấn Độ, ngày
nay được trồng rộng rãi ở các nước vùng nhiệt đới và á nhiệt đới trên toàn thế
giới.
Bầu là cây hằng niên, thân leo quấn, tua cuốn phân nhánh, thân
lá phát triển mạnh và có tính sinh nhánh lớn do đó khi canh tác phải bấm ngọn,
làm dàn. Bộ rễ rất phát triển, ăn lan rộng, có khả năng ra nhiều rễ bất định ở
đốt. Hoa thụ phấn nhờ gió và côn trùng. Trái có hình dạng và kích thước rất
thay đổi, thường là hình trụ, dài 50 - 100 cm, khi già vỏ trái hóa gổ, bầu ưa
nhiệt độ cao từ 20-30 độ C và cường độ ánh sáng mạnh, vì vậy là rau vụ hè.
Hiện nay, có nhiều giống bầu nhưng chủ yếu có 4
loại: bầu thước, bầu sao, bầu trắng và bầu thúng. Tuy nhiên, ở phía Bắc,
người dân nên trồng bầu sao bởi loại này cho năng suất cao và
thu nhập ổn định.
Bầu trồng được quanh năm, mùa nắng cho trái nhiều hơn mùa
mưa. Bầu phát triển thuận lợi khi gieo trồng từ tháng 11 đến tháng 1 dương
lịch. Hạt bầu cần nhiệt độ cao và ẩm độ đầy đủ để nẩy mầm.
Kỹ thuật trồng cây
Người trồng nên ngâm hạt từ 10 - 12 giờ, sau đó gói ủ hạt trong
tro hay cát nóng từ 4 - 5 ngày cho nẩy mầm. Bà con gieo hạt nẩy mầm vào
bầu đất chăm sóc cho đến khi cây có 2 lá thật mới đem trồng. Ngoài ra, người
dân cũng có thể gieo thẳng hạt ngoài đồng, mỗi lỗ từ 3 - 4 hạt, đào hốc có kích
thước 50 x 50 x 30 cm, hốc cách nhau 1m, bón nhiều phân chuồng hay phân cỏ hoai
mục và khoảng 100 g phân hỗn hợp NPK cho mỗi hốc trước khi trồng.
Bầu cần nhiều nước, do đó người chăm sóc phải tưới thường
xuyên 1 - 2 lần/ngày cho cây đủ ẩm. Lượng nước tưới cần gia tăng khi bầu
mang trái. Giai đoạn tăng trưởng kéo dài kể từ khi trồng đến khi bầu lên giàn
(60 ngày sau khi trồng), người dân cần bón thúc thường xuyên mỗi tuần một lần
để chuẩn bị cơ sở vật chất cho cây ra hoa kết trái.
Giai đoạn ra hoa, đậu trái, cây cần được bón thúc nuôi trái 7-10
ngày một lầnvới lượng phân gia tăng dần để trái to và nhiều trái. Trong suốt
thời gian canh tác (130 - 140 ngày) mỗi hốc nên được bón từ 1 - 1,5 kg phân hỗn
hợp NPK.
Khi bầu mọc dài được 1m, bà con bắt đầu khoanh dây vòng gốc, lấy
đất chặn lên ngay đốt, cách 1 - 2 đốt lại chặn đất để tranh thủ cho bầu ra rễ
bất định, tăng khả năng thu hút dinh dưỡng nuôi trái sau này. Trồng được 2
tháng người dân mới nên nương dây cho bầu leo giàn, cần để dây ở thế tự nhiên,
không lật úp hay xoắn dây. Nên làm giàn bằng để bầu đủ diện tích bò, bầu vừa
lên giàn là có thể trổ hoa đậu trái. Từ 75 - 90 ngày sau khi trồng, bầu bắt đầu
cho thu hoạch.
Bầu ra nhiều dây nhánh và mang trái ở dây nhánh. Các dây
nhánh ở đoạn thân từ gốc lên đến giàn nên tỉa bỏ để gốc được thoáng. Khi bầu
lên giàn, người trồng không nên tỉa để dây nhánh cho trái. Khi đã lấy được trái
trên nhánh, người dân nên bấm ngọn để trái phát triển lớn và bầu tiếp tục cho
trái ở dây nhánh khác.
Sâu hại bầu gồm ruồi đục lòn lá (Lyriomyza spp.), rầy mềm
(Aphis sp.), bọ rầy dưa (Aulacophora similis). Bà con cần nhanh chóng phun
thuốc khi thấy các côn trùng này xuất hiện.
Bệnh gây hại cho bầu thường gặp như bệnh héo cây con do nấm
Rhizoctonia solani, bệnh khảm do virus, bệnh thán thư do nấm Colletotrichum
lagenarium trong mùa mưa và bệnh phấn trắng do nấm Sphaerotheca fuliginea trong
mùa khô. Trong thực tế do diện tích trồng ít, giá trị kinh tế của bầu không
cao, nông dân có thể không phun ngừa thuốc trị bệnh, chỉ nhổ bỏ cây bệnh hay
ngắt bỏ lá bệnh nếu có.
Thu hoạch và để giống
Trái bầu phát triển 10 - 12 ngày sau khi trổ hoa là bà con có
thể thu hoạch để ăn. Người trồng nên cắt trái khi vỏ còn mềm, trái thon
dài, hạt bên trong vừa tượng là ngon. Người dân không nên để trái già, vỏ
hạt bên trong đã cứng, ăn kém ngon và cây mau tàn. Nếu chăm sóc tốt, giàn bầu
100 gốc sẽ cho thu trái 2 - 3 ngày/lần; mỗi gốc trung bình cho từ 10 - 15 trái.
Công dụng của quả bầu
Tỷ lệ chất dinh dưỡng ở bầu kém hơn các cây khác trong họ nhưng
thịt quả non ngọt, có tác dụng giải nhiệt, trừ độc, có thể chữa bệnh đái tháo
đường và mụn lở. Hoa và hạt bầu cũng được sử dụng làm thuốc trong Đông y. Vỏ
quả già rất cứng dùng làm chai, lọ hay chế tạo đồ gia dụng.
Phạm
Văn Thắng (Nguồn: Kythuatnuoitrong.edu.vn)