Nhớ lại hai mươi năm trước đây
khi đến nhà cháu uống rượu gò án ngâm thơ, anh em cháu đều chửa thành niên, lúc
đó Phan Bội Châu này đâu có ngờ rằng sau này cháu sẽ trở thành một tiểu anh
hùng như thế này. Bây giờ đem so kẻ già này với cháu thì bác thấy rất xấu hổ.
Nhận được liên tiếp hai lá thư của chúa, bác cảm thấy vừa buồn vừa mừng. Buồn
là buồn cho thân bác, mà mừng là mừng cho đất nước ta. Việc thừa kế nay đã có
người, người đi sau giỏi hơn kẻ đi trước, trên tiền đồ đen tối sẽ xuất hiện ánh
sáng ban mai. Ngày xế đường cùng, chỉ sợ không được thấy ngày đó, làm sao bác
không cảm thấy buồn cho chính mình được? Một đời tân khổ, gánh vác công chuyện
một mình, được sức lớn của cháu giúp vào thì thì ắt sẽ có nhiều người hưởng ứng
theo. Việc gây dựng lại giang sơn, ngoài cháu có ai để nhờ ủy thác gánh vác
trách nhiệm thay mình. Có được niềm an ủi lớn lao như thế, làm sao bác không
cảm thấy vui mừng được.
Bác đang định tìm một dịp tốt
về Quảng Đông một chuyến để đàm luận với cháu, không biết cháu còn ở lại Quảng
Đông lâu mau, hoặc giả trong tương lai có định đi chỗ khác không? Trong lòng
bác có nhiều chuyện muốn hỏi ý kiến cháu, nhưng không gặp mặt thì có thể làm
sao bàn cho hết ý được? Làm sao được? Nếu không coi già yếu là đồ bỏ thì cháu
viết thư nhiều cho bác, bác thành thật yêu cầu cháu đấy.
Cần nhắc lại là Bội Châu lúc
rời nước đã gần bốn mươi (ba mươi chín tuổi đến Nhật) lại không tránh khỏi
những trách nhiệm này nọ đặng chuyên chú học hành, cho nên trí thức lúc bấy giờ
cũng vẫn như xưa. Cháu học vấn rộng rãi, và từng đi nhiều nơi, hơn bác cả chục
trăm lần. Tri thức và kế hoạch của cháu tất vượt sức đo lường của Bác; không
biết cháu có thể chia sẻ cùng bác một hai việc ? Bác rất hết sức mong đợi, mong
cháu không ngaị. Vì nếu không có kế hoạch thì bất quá chỉ làm những khách tha
hương than thở không đâu cho hồn cố quốc, chả giống ông Hy Mã thì cũng giống
ông Phan Bội Châu mà thôi!
Thư bất tận ngôn, mong cháu
hiểu giùm cả những ý không viết thành lời. Chúc cháu bình an.
Ngày 21 tháng 1 lịch ta (14
tháng 2 năm 1925 dương lịch) viết dưới đèn dầu.
Chỗ bác ở đâu nơi đất khách thì
Quốc Đống (Hồ Tùng Mậu) đã biết nên không ghi ở đây. Thư này nhờ Quốc Đống
chuyển giúp.
Bác
Thứ cụ
Anh Đào sưu tầm
(Nguồn: dangcongsan.vn)