​Nhân dân Nam Bộ chưa hưởng độc lập tự do được bao lâu thì rạng sáng 23/9/1945, thực dân Pháp tiến hành gây hấn, đánh chiếm các cơ quan đầu não của chính quyền cách mạng ở Sài Gòn - Gia Định, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược nước ta lần thứ hai. Ngay lập tức Hội nghị Xứ ủy Nam Kỳ mở rộng khẩn cấp được triệu tập tại số 629 đường Cây Mai, hay còn gọi “Hội nghị Cây Mai” (nay là đường Nguyễn Trãi, quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh) để quyết định phát động nhân dân Nam Bộ đứng lên chiến đấu bảo vệ thành quả cách mạng. Từ Hội nghị đã thông qua lời kêu gọi: “Pháp bắt đầu xâm chiếm nước ta một lần nữa. Ngày 2/9, đồng bào đã thề quyết hy sinh đến giọt máu cuối cùng để bảo vệ độc lập của Tổ quốc: “Độc lập hay là chết!”... Ủy ban Kháng chiến kêu gọi: Tất cả đồng bào, già, trẻ, trai, gái hãy cầm võ khí xông lên đánh đuổi quân xâm lược”. Xác định: “Từ giờ phút này, nhiệm vụ hàng đầu của chúng ta là tiêu diệt giặc Pháp và tay sai của chúng”, và ra tuyên bố: “Cuộc kháng chiến bắt đầu!”.

Hưởng ứng lời kêu gọi của Ủy ban Kháng chiến Nam Bộ, đông đảo quần chúng nhân dân Sài Gòn hăng hái tham gia bảo vệ độc lập với tinh thần và khí thế sục sôi. Dưới sự chỉ đạo của Xứ ủy Nam Bộ, quân và dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đã anh dũng đánh trả quyết liệt, kìm giữ chân địch, gây cho thực dân Pháp rất nhiều thiệt hại.

Nhận được báo cáo của Xứ ủy Nam Bộ về Nam Bộ bắt đầu kháng chiến, Trung ương Đảng dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã họp khẩn cấp và yêu cầu lãnh đạo cách mạng Nam Bộ: “Các đồng chí phải căn cứ theo chính sách tranh thủ hoàn toàn độc lập của chính phủ và điều kiện thực tế của Nam bộ mà định hướng phương châm hành động cho đúng, làm sao giữ gìn được thực lực chính trị và quân sự, đồng thời tỏ cho thế giới biết rằng dân Việt Nam không chịu ách nô lệ của thực dân Pháp một lần nữa”.

Tiếp đó, Người gửi thư cho đồng bào Nam Bộ, khẳng định quyết tâm kháng chiến của Trung ương Đảng, Chính phủ và nhân dân cả nước ta: “Tôi chắc và đồng bào cả nước đều chắc vào lòng kiên quyết ái quốc của đồng bào Nam Bộ... Tôi chắc và đồng bào Nam Bộ cũng chắc rằng Chính phủ và toàn quốc đồng bào sẽ hết sức giúp những chiến sĩ và nhân dân hiện đang hy sinh tranh đấu để giữ vững nền độc lập của nước nhà. Tôi chắc và tất cả đồng bào đều chắc rằng những người và những dân tộc yêu chuộng bình đẳng tự do trên thế giới đều đồng tình với chúng ta. Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta có lực lượng đoàn kết của cả quốc dân. Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc tranh đấu của chúng ta là chính đáng”.

Hưởng ứng lời hiệu triệu của Bác Hồ và Chính phủ, nhân dân Nam Bộ triển khai nhiều biện pháp để bảo vệ thành quả cách mạng, ra sức củng cố, xây dựng lực lượng vũ trang. Mặc dù trong tay chủ yếu là vũ khí thô sơ, song quân và dân Nam Bộ với tinh thần “Độc lập hay là chết” đã anh dũng chiến đấu, tích cực tiêu hao, tiêu diệt một bộ phận sinh lực địch, hoàn thành tốt nhiệm vụ kìm giữ chúng ở thành phố và các thị xã trong một thời gian dài, tạo điều kiện cho quân và dân cả nước có thêm thời gian để củng cố thực lực, bước vào cuộc kháng chiến lâu dài.

Với sự ủng hộ của Trung ương, động viên của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sự chi viện kịp thời sức người, sức của trong cả nước mang lại cho nhân dân Sài Gòn - Gia Định và Nam Bộ thêm nghị lực, quyết tâm tin tưởng vào cuộc kháng chiến. Với tinh thần “vì miền Nam ruột thịt” tại các tỉnh Bắc Bộ và Trung Bộ đều thành lập phòng Nam Bộ để tiếp nhận tiền bạc, thuốc men, lương thực... do nhân dân tự nguyện đóng góp cho quân và dân Nam Bộ. Mặt khác, khí thế xung phong đầu quân bùng lên khắp nơi. Nhiều học sinh, sinh viên, thanh niên... nghe hai từ “Nam tiến” liền bỏ lớp về đăng ký tình nguyện lên đường. Các tỉnh nhanh chóng thành lập những đội quân bừng bừng tinh thần Sát Thát.

Sự kiện Nam Bộ mở đầu cuộc kháng chiến trường kỳ, toàn dân và toàn diện chống thực dân Pháp xâm lược giai đoạn 1945 - 1954 đã đi vào lịch sử của dân tộc ta, thể hiện rõ khát vọng cháy bỏng và ý chí không có gì lay chuyển được của quân và dân ta vì nền độc lập, thống nhất Tổ quốc.

Tiếp nối truyền thống yêu nước, kế thừa những bài học kinh nghiệm lịch sử, Đảng bộ, quân, dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đã phát huy truyền thống Nam Bộ kháng chiến, chung sức đồng lòng, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, gian khổ, hy sinh, cùng cả nước làm nên thắng lợi to lớn trong cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1954) và đế quốc Mỹ (1954 - 1975), góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; xứng đáng với danh hiệu “Thành đồng Tổ quốc” mà Bác đã trao tặng. Sau ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, non sông thu về một mối (30/4/1975) dưới sự lãnh đạo của Đảng, quân và dân Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và các tỉnh Nam Bộ nói chung đã phát truyền thống cách mạng, tinh thần kiên cường, dũng cảm của các chiến sĩ cách mạng năm xưa, vượt qua mọi khó khăn thử thách, năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm trong chiến đấu, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Đã 79 năm trôi qua kể từ ngày Nam Bộ kháng chiến, nhưng những bài học về tinh thần chủ động, sáng tạo của quân và dân Nam bộ; sự lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn, kịp thời của Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với cuộc kháng chiến ở Nam Bộ; phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc để tiến hành kháng chiến... vẫn còn nguyên giá trị đến hôm nay và mai sau./.