Một lần tại bữa tiệc do Hầu Chí Minh (người góp phần đưa Bác ra
khỏi nhà tù của Tưởng Giới Thạch) chủ nhiệm Cục chính trị đệ tứ chiến khu chiêu
đãi, hôm đó có Bác và Nguyễn Hải Thần cùng dự. Nguyễn Hải Thần rất tự phụ về
vốn Hán học của mình và nhân dịp này đã ra một vế đối: "Hầu Chí Minh - Hồ
Chí Minh, lương vị đồng chí, chí giai minh" (Hầu Chí Minh - Hồ Chí Minh
hai vị đồng chí, chí đều sáng). Khi mọi người còn đang nghĩ vế đáp, thì Bác ứng
khẩu: "Nhĩ cách mệnh ngã cách mệnh, đại gia cách mệnh, mệnh tất cách (anh
cách mạng tôi cách mạng, mọi người cách mạng, mạng phải cách). Chỗ khó và hay
của về đối là hai chữ "chí và minh" là tên của hai nhân vật chính
trong bữa tiệc, cái tài tình của vế đáp của Bác là vừa kịp thời, hợp cảnh và
chuẩn chỉnh cả ý lẫn từ nhưng nâng tầm nhận thức, tư tưởng cao hơn, mang tính
cách mạng hơn. Hầu Chí Minh hết lời ca ngợi người đối đáp "đối tuyệt lắm,
tuyệt lắm". Nguyễn Hải Thần cung kính thốt lên: "Hồ Tiên sinh, tài
trí mẫn tiệp, bội phục, bội phục". Nǎm 1946 Bác sang Pháp, người phụ trách
làm hộ chiếu xin phép Bác làm thủ tục. Bác vui vẻ nói: "Chú cứ hỏi, Bác
trả lời đầy đủ". Đến câu thân sinh Bác là gì? Bác cười, trả lời hóm hỉnh:
"Bác là Hồ Chí Minh thì, ông cụ thân sinh là... Hồ Chí Thông!". Mọi
người nhìn nhau cười vui vẻ. Một lần có nhà báo nước ngoài hỏi Bác: "Có
phải Hồ Chí Minh là Nguyễn Ái Quốc không?". Bác trả lời: "Ông cứ đến
ông Nguyễn Ái Quốc mà hỏi". Lần khác nhà báo nước ngoài xin phỏng vấn Bác,
ông ta đặt câu hỏi: "Thưa Chủ tịch, trước hoạt động ở nước ngoài, vào tù
ra khám, nay làm Chủ tịch nước. Chủ tịch thấy có thay đổi trong đời mình
không?" Bác trả lời hóm hỉnh: Không, không có gì thay đổi cả, lúc bị tù ở
Quảng Tây luôn luôn có hai lính gác giải đi, lúc trong tù mỗi ngày 5 phút được
hai người lính bồng súng dẫn ra dạo chơi. Nay làm Chủ tịch nước đi đâu cũng có
hai đồng chí mang súng lục đi theo, ông thấy có gì thay đổi không nào?"-
Nǎm 1946, trên đường từ Pháp về Việt Nam đến vùng biển Cam Ranh, Bác nhận đươc
bức điện của Đô đốc Đác-giǎng-li-ơ xin gặp Bác trong cảng, mục đích của chúng
là giễu võ dương oai để uy hiếp tinh thần Bác. Trong bộ quần áo giản dị Bác
ngồi giữa một bên là Đô đốc hải quân Pháp, bên kia là Thống soái lục quân Pháp
ở Viễn đông với những bộ quân phục sáng loáng các thứ bội tinh, quân hàm, quân
hiệu. Đác giǎng-li-ơ giọng mỉa mai bóng gió: "Thưa ông Chủ tịch ông đã
được đóng bộ khung rất đẹp của hải và lục quân đó"- Bảc thản nhiên mỉm
cười: "Đô đốc biết đó, giá trị là ở bức họa chứ không phải bộ khung. Chính
bức hoạ đem lại giá trị cho bộ khung". Bất ngờ và cay cú trước tài ứng xử
thông minh của Bác, cả hai không dám nói xách mé nữa mà to ra rất lịch lãm và
kính phục. Lần khác, Bác lên tàu đàm phán với Đô đốc Đác-giǎng-li-ơ ở Vịnh Hạ
Long, khi gặp Bác chủ động ôm hôn Đô đốc, các đồng chí đi theo thắc mắc, Bác
nói: "Đánh nhau thì đánh nhau, mình hôn nó một cái thì có mất gì".
Hôm sau báo chí đưa ảnh và bình luận... "Hồ Chủ tịch ôm hôn Đô đốc chính
là ôm chặt để bóp chết". Khi bàn về quy định các phù hiệu đi lại trên xe
của ủy ban liên hiệp thi hành Hiệp định Giơ-ne-vơ, phía Pháp đề nghị trên xe có
hai lá cờ một bên của ta một bên của Pháp, còn phía dưới là cờ chính quyền Bảo
Đại. Việc được hỏi ý kiến Bác. Bác bảo cứ chấp nhận đi rồi sẽ có những diễn
biến lý thú. Đúng như Bác nói, khi xe đi đến đâu dân cũng chế giễu lá cờ ǎn
theo ngoại bang. Chuyện tếu lan khắp nơi "3 cột 3 cờ" có ý nhạo báng
cờ Bảo Đại. Bọn bù nhìn ngụy quyền phản đối đòi thay đổi. Ta lấy cớ, đó là ý
của Pháp nêu ra. Thời kỳ kháng chiến chống Pháp, có một cán bộ cao cấp nước
ngoài khi đứng trước hàng quân cứ nói thao thao bất tuyệt nào là chê ta cái này
cái nọ, cứ yêu cầu làm theo họ thế này thế kia. Bác nghe, rất bực nhưng không
nói gì. Đến giờ nghỉ, cùng ngồi uống nước Bác giới thiệu đồng chí Hoàng Đạo
Thuý trước đây là hướng đạo sinh, nay là cán bộ phụ trách công tác thông tin của
quân đội. Vị cán bộ nọ hết sức thắc mắc vì sao lại giao một nhiệm vụ quan trọng
như thế cho một hướng đạo sinh, Bác bảo, "Nước chú khác, nước chúng tôi
khác", Ông ta chắc hiểu ý Bác.
Đầu nǎm 1950, Chính phủ nước "anh cả" mở tiệc chiêu
đãi trọng thể Chủ tịch nước láng giềng của ta. Hôm chiêu đãi có mời Bác đến dự.
Khi chuyện trò Bảc hỏi đồng chí Chủ tịch nước "anh cả": "Các
đồng chí đã ký hiệp ước với nhau, nhân dịp tôi ở đây chúng ta cùng ký một hiệp
ước với nhau". Chuyến đi của Bác lúc đó là đi bí mật, nên đồng chí Chủ
tịch trả lời Bác là: "Người ta sẽ nói đồng chí ở đâu đột ngột đến thì
không tiện". Bác trả lời: "Cái đó dễ thôi, đồng chí cho một chiếc máy
bay, đưa tôi bay một vòng trên trời, sau đó cho người ra đón, rồi quay phim
chụp ảnh đưa tin là ổn". Nǎm 1967 Liên Xô quyết định tặng Bác huân chương
Lênin. Nếu Bác từ chối không nhận thì không thuận cho quan hệ ngoại giao. Bác
vốn xưa nay chưa bao giờ nhận huân chương, lần này Bác có cách từ chối khéo.
Bác viết thư chỉ xin hoãn việc trao huân chương, chờ khi nào giải phóng hoàn
toàn Tổ quốc lúc đó Bác sẽ thay mặt nhân dân Việt Nam, nhận huân chương cao quý
đó - Hôm sau các báo ở Liên Xô đǎng trang trọng trên trang nhất quyết định tặng
huân chương của Bác. Qua đó nhân dân Liên Xô càng yêu quý Bác hơn. Nhớ lần Bác
đến thǎm một nông trường ngoại ô Ki-ép, Bác đi xuống nơi công nhân đang lao
động, thấy Bác ǎn mặc giản dị ai cũng quý, cũng muốn đến gần. Khi đó có một cô
công nhân đứng cạnh Bác mạnh dạn hỏi: "Thưa Bác, cháu trộm nghĩ một mình
Bác chắc không tiêu hết lương Chủ tịch nước?". Bác nhẩm tính và vui vẻ trả
lời: "Thế tính ra lương cháu gấp đôi lương Bác đấy". Hồi kháng chiến
chống Pháp, Bác thường đi xuống thǎm các đơn vị cơ sở. Một lần đi thǎm xưởng
quân giới Lê Tổ. Bác trả lời các câu hỏi của anh chị em ngắn gọn dễ hiểu. Có
người hỏi, khi nào thì đồng tiền Việt Nam trở lại giá trị như khi nó
mới có, Bác trả lời: "Khi các cô các chú tǎng gia sản xuất tǎng hai lần
thì nó trở lại hai lần tǎng ba lần nó trở lại ba lần". Có người hỏi, Đảng
ta sắp ra công khai, vậy Bác có ra không, tên thật Bác là gì? Khi nói đến Bác
có ra không? Cả hội trường cùng cười. Bác nói: "Đấy, cười là trả lời rồi
đấy". "Tên thật Bác là Bác". Có câu hỏi: "Khi nào thì Bác
có Bác gái?" toàn thể reo cười, Bác trả lời:"Khi nào có thì Bác sẽ
trả lời" Câu hỏi tiếp: "Phụ nữ các nước dân chủ họ làm gì ạ?".
Bác trả lời: "Họ cũng lao động tǎng gia sản xuất, và học hát, các cô các
thím thua họ ở chỗ học hát"...
Nǎm 1948, nhân ngày phong Đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp,
Bác vui vẻ ra câu đối "Giáp phải giải Pháp", Các vị có mặt gặp thế bí
vì câu vế đối nói lái này gói gọn ý Đại tướng Giáp phải giải giáp được thằng
Pháp. Ông Tôn Quang Phiệt nhìn Bộ trưởng Bộ Tài chính Lê Vǎn Hiến đọc vế đối
"Hiến tài, hái tiền" Bác khen vế đối hay, đạt cả ý lẫn lời, nên Bác
tặng tác giả một quả cam. Sau một cuộc họp lớn, giữa trưa hè nắng đẹp, mọi
người đề nghị ra sân chụp chung ảnh với Bác, mọi người đứng đâu vào đấy cả rồi,
thợ ảnh cứ chạy bên này bên kia chọn góc chụp, Bác đứng cạnh nhà thơ Tú Mỡ Bác
nói vui: "Chú chụp nhanh không thì tất cả bọn này thành Tú Mỡ cả,"
Mọi người được phen cười vui vẻ. Bác vừa nói theo nghĩa tiếng Pháp (Tout là tất
cả, mỡ là mồ hôi) vừa theo nghĩa tiếng ta, ngụ ý dí dỏm, vui vẻ. Đồng chí
Nguyễn Đǎng Bảy, thời kỳ kháng chiến là phóng viên nhiếp ảnh thông tin Trung
ương, khi chụp được một số ảnh của Bác, anh em bàn đưa ra trưng bày triển lãm.
Hôm đó Bác tình cờ vào xem. Đồng chí- đang hý hoáy trang trí, Bác hỏi:
"Chú treo được bao nhiêu bức ảnh tất cả?". Đồng chí Bảy trả lời Bác
là được tất cả 20 tấm ạ, Bác nói: "Hơn chứ, chú đếm lại xem thử".
Đồng chí đếm đi tính lại cũng chỉ có 20. Lúc ấy, Bác cười, chỉ vào mình và nói:
"Còn đây là chiếc thứ 21 chứ". Hôm khai mạc lớp chỉnh huấn có vui vǎn
nghệ. Có đồng chí xung phong lên đọc thơ của Huy Cận, Bác hỏi vui "Cái tác
thật (tác giả bài thơ) có ở đây không?". Nhà thơ Huy Cận thưa có "Thế
thì mời tác thật lên đọc thơ của mình cho nó thật hơn". Sau Bác hỏi
"Có chú nào dân tộc Mường lên hát một bài tiếng Mường cho mọi người thưởng
thức". Có đồng chí xung phong đọc bài thơ lục bát tiếng Kinh, đọc lơ lớ bỏ
hết dấu, Bác bảo "đấy không phải tiếng Mường".
Bác đến thǎm nhà chị Loan (người kéo cờ ở quảng trường Ba Đình
ngày 2-9) ở chiến khu vào đến nhà thấy đông con nhỏ, Bác nói vui? "ồ tưởng
đây là nhà cô Loan, hoá ra mình vào nhầm nhà trẻ". Biết Bác phê bình khéo,
chị gượng cười vả báo cáo: "Thưa Bác đây là "tiểu đội" của vợ
chồng cháu đấy ạ", Bác vui vẻ bảo chị tập trung "tiểu đội", cứ
lần lượt bé nhất đứng trước để Bác chia kẹo, chị đang loay hoay sắp xếp đội
hình, Bác bảo "Tiểu đội trưởng cũng đứng vào hàng chứ", Bác chia kẹo
cho các cháu và cho cả chị nữa. Khi đến lượt chị, Bác nói vui: "Bác khen
là cô đã có công nuôi dạy các cháu ngoan".
Nhớ lần Bác đến thǎm một gia đình cán bộ, thấy ba cháu gái xinh
xắn ra chào Bác, Bác hỏi vợ chồng chủ nhà tên các cháu là gì, chị chủ nhà thưa
Bác tên các cháu là Thu Thuỷ, Thu Thảo, Thu Vân, Bác cười hiền lành và nói:
"Sao đặt "vǎn chương": thế, gọi là Thu Ngô, Thu Sắn, Thu Khoai
có hay không". Khi ra về Bác bảo "Nói vui thế thôi, chứ những tên
Việt Nam ấy rất đẹp". Đồng chí Tạ Quang Bửu sinh cháu trai đầu
lòng, Bác có chai mật ong, Bác gửi tặng cháu, tự tay Bác viết "nhãn
hiệu" tặng cháu Quang. Thời gian sau, Bác ghé vào thǎm nhà đồng chí Bửu,
Bác gọi âu yếm "Thằng Quang đâu? Tháng :"xã xệ" đâu ra ông bế
nào". Rồi Bác chụp ảnh với cháu và không quên gửi tặng ảnh cho cháu.
Một lần đến dự cuộc họp Trung ương thấy một cô gái đứng cạnh
đường, chào Bác, Bác hỏi, cháu đứng đây làm gì, được biết cô là lính bảo vệ,
Bác hỏi vui: "Thế cháu bảo vệ Bác thì ai bảo vệ cháu?". Có lần Bác
đến thǎm một địa phương, đồng chí Bí thư tỉnh ủy đứng lên thưa với Bác, có câu
"Thưa Bác Hồ, vị cha già dân tộc", Bác ngoảnh lại nói với mọi người
"Bác chưa già đâu". Buổi đó Bác được tặng ba bó hoa, Bác hỏi đồng chí
Bí thư: "Theo chú thì Bác nên tặng hoa cho ai?". Đồng chí trả lời
Bác? "Thưa Bác, Bác tặng cho phụ nữ, thanh niên". Bác cười và nỏi
vui: "Phụ nữ, thanh niên không tặng Bác thì thôi". Bác xuống sân tặng
một cụ già cao tuổi nhất, một cháu thiếu nhi và cho bộ đội.
Lần Bác tiếp các anh hùng quân đội, Bác hỏi: "Chú nào hạ
đựợc nhiều máy bay nhất?". "Thưa Bác đồng chí Cốc ạ". Mọi người
đồng thanh trả lời. Bác gọi:"Chú Cốc lên đây Bác bắt tay". Bác nói:
"Nǎm nay mong chúng ta có nhiều Cốc hơn nữa". Đến thǎm đại hội chiến
sỹ thi đua toàn quốc, Bác đến gần một cô gái và hỏi: "Đơn vị cháu có mấy
người trong đoàn?" Cô gái lúng túng trả lời: "Thưa Bác, chỉ một mình
cháu được đi thôi ạ", Bảc dí dỏm: "Thế đơn vị cháu nhiều người tiêu
cực thế à, chỉ được một mình cháu?". Một đoàn cán bộ vào gặp Bác, Bác mời
ǎn kẹo, nhưng ai cũng nghe Bác nói chuyện chứ không muốn ǎn, thấy thế Bác bảo
"Không ai ǎn kẹo thì Bác cho mang về". Lúc đó Bộ trưởng Nguyễn Vǎn
Huyên; hóm hỉnh nói "Bác cho ta đưa cả về", Bác cười vui nói
ngay:" Bác cho đưa kẹo về, đĩa phải để lại Bác còn tiếp khách chứ".
Nhớ lần đi "dã ngoại" bữa ǎn mang theo có thịt bò, đến
bữa ǎn đồng chí Vũ Kỳ chỉ vào đĩa thịt, hỏi đồng chí bảo vệ: "Đố biết là
thịt gì?". Đồng chí này trả lời là thịt bò, đồng chí Vũ Kỳ hỏi tiếp:
"Nhưng mà thịt bò gì chứ? ", đồng chí bảo vệ đang bǎn khoǎn chưa kịp
trả lời, đồng chí Vũ Kỳ nói tiếp: "Đây là thịt bò rừng, loại này đặc biệt
lắm, người ta không bắn được nó mà phải dùng muối bỏ vào bẫy rồi mới bắt được nó".
Đang lúc lúng túng lại nghe kể có vẻ ly kỳ nên đồng chí bảo vệ chǎm chú lắng
nghe, tưởng như thật. Thấy vậy, Bác vỗ vai vừa cười, vừa hỏi:"Thế Bác đố
chú một cân sắt nặng hơn hay một cân bông nặng hơn". Nghe Bác đố, lúc đầu
đồng chí định trả lời là cân sắt nặng hơn, nhưng nhìn ánh mắt vui vẻ của Người,
đồng chí bình tĩnh cân nhắc khi trả lời là nặng bằng nhau. Bác nói đùa vui:
"Cân sắt chắc nặng hơn chứ" như muốn nói thịt bò nào mà chẳng giống
nhau, cái chính là phải trả lời dứt khoát để khỏi người ta vặn vẹo, quanh co.
Một lần đến thǎm đơn vị bộ đội, đi đường xa trời nắng, nhưng tới
nơi Bác đi thǎm anh em ngay, Bác đến thǎm nơi ǎn chốn ở, thǎm nơi sinh hoạt vǎn
hoá, thấy tờ báo tường viết câu "Hồ Chủ tịch muôn nǎm" kẻ đẹp nắn nót
nhưng không có dấu, Bác bảo vui "Ư` đúng Bác đi mệt, Hồ Chủ tịch muốn
nằm", rồi Bác hỏi: "Sao viết không có dấu người đọc có thể đọc sai
ý", có dồng chí trả lời Bác là thêm dấu nó mất đẹp đi, Bác nói: "Các
chú viết đẹp nhưng chưa đúng nên mất đẹp đi đấy, chữ Việt ta rất đẹp khi đúng
đủ dấu càng đẹp hơn". Lần đến thǎm xã Sài Sơn, thấy tấm biển treo trên trụ
sở Việt Minh xã có dòng chữ không dấu "TRU SO VIET MINH" Bác liền
đọc... "Sô viết mình", rồi Bác bảo các chú viết thế ai mà đọc đúng
được. Tấm biển được thêm dấu nên rõ ràng hơn, ai mới biết chữ cũng đọc được.
Bác vào thǎm nông trường Sông Hiếu, cùng đi với đồng chí giám đốc vào trung tâm
nông trường, Bác chỉ câu khẩu hiệu viết không dấu, Bác hỏi: "... LAM TRA
NOI SONG" là gì? Đồng chí thưa Bác câu khẩu hiệu là "hưởng ứng chiến dịch
Lam Trà nổi sóng". Bác bảo: "Thế thì chú phải cho một người đứng đây
để đọc dịch câu khẩu hiệu đó chứ". Khi Bác thǎm xong nông trường thì câu
khẩu hiệu cũng được sửa xong. Lần Bác đi qua nhà máy cơ khí Gia Lâm, đến trước
cổng nhà máy thấy dòng chữ to chạy dài trên cổng nhà máy "NHA MAY CO KHI
GIA LAM", Bác bèn đọc "nhà mày có khỉ già lắm', Bác phê bình chữ viết
phải có dấu để người đọc khỏi nhầm./.
Sưu tầm