Là Người sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt
nam, Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu sắc rằng, để có thể đưa sự nghiệp cách mạng
của nhân dân ta đi tới thắng lợi hoàn toàn, “Đảng là đội tiên phong của vô sản
giai cấp, phải thu phục cho được đại bộ phận giai cấp của mình, phải làm cho
giai cấp mình lãnh đạo được dân chúng”,; đồng thờ, “bất cứ về vấn đè nào đảng
viên đều phải hết sức thảo luận và phát biểu ý kiến, khi đa số đã nghị quyết
thì tất cả đảng viên phải phục tùng mà thi hành”. Để xứng đáng với vai trò tiền
phong, Đảng phải chú trọng công tác xây dựng Đảng, thường xuyên tự đổi mới và
chỉnh đốn, trong đó, mọi hoạt động đều phải tuân thủ Điều lệ Đảng, nguyên tắc
tập trung dân chủ phải được thực thi và dân chủ phải được mở rộng.
Về vấn đề trọng yếu này, Hồ Chí Minh khẳng định,
Đảng xây dựng và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ, tức là thiểu số
phải phục tùng đa số, hạ cấp phải phục tùng thượng cấp, bộ phận phải phục tùng
toàn thể. Trong đó: “về lãnh đạo-Từ tỉnh, huyện đến chi bộ, phải làm đúng
nguyên tắc lãnh đạo tập thể, cá nhân phụ trách. Nội bộ phải thật đoàn kết. Mọi
việc đều bàn bạc một cách dân chủ và tập thể”, tức là tập thể lãnh đạo là dân
chủ, cá nhân phụ trách là tập trung. Kết hợp giữa tập thể lãnh đạo với cá nhân
phụ trách, đó là dân chủ tập trung; trong đó, “cá nhân phải phục tùng đoàn thể,
số ít phải phục tùng số nhiều, cấp dưới phải phục tùng cấp trên, địa phương
phải phục tùng Trung ương”.
Khẳng định rằng: “Thực hành dân chủ là cái chìa khóa
vạn năng để giải quyết mọi khó khăn”, Hồ Chí Minh yêu cầu Đảng phải mở rộng dân
chủ để tất cả đảng viên bày tỏ ý kiến của mình. Đồng thời, Người cũng chỉ rõ,
để thực hiện “một là, nguyên tắc đoàn kết nội bộ. Hai là, nguyên tắc tập thể
lãnh đạo, cá nhân phụ trách” thì nhất định phải “dân chủ nội bộ”. Nếu tập trung
cao mà dân chủ bị hạn chế, tức là tập trung không trên nền tảng dân chủ, thì đó
là tập trung quan lieu, độc đoán. Nếu dân chủ không dưới sự lãnh đạo tập trung,
thì đó là dân chủ vô tổ chức, vô kỷ luật. Vì vậy, tập trung luôn phải đi đôi
với dân chủ, tập trung trên nền tảng dân chủ và dân chủ dưới sự chỉ đạo tập
trung. Điều này vừa có ý nghĩa đòi hỏi lãnh đạo tập thể phải đi lền với trách
nhiệm cá nhân; đồn thời chống được sự chuyên quyền, độc đoán, chống dân chủ
hình thức và chống cả tư tưởng dựa dẫm, ỷ lại của đội ngũ cán bộ, đảng viên nói
chung, người lãnh đạo, quản lý nói riêng.
Về thực hiện dân chủ, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “chế độ
ta là chế độ dân chủ, nghĩa là nhân dân làm chủ. Đảng ta là Đảng lãnh đạo,
nghĩa là tất cả các cán bộ từ Trung ương đến khu, đến tỉnh, đến huyện, đến xã,
bất kỳ ở cấp nào và ngành nào đều phải là đầy tớ trung thành của nhân dân. Do
đó mà lãnh đạo phải dân chủ, thiết thực, cụ thể và toàn diện. Phải tránh cách
lãnh đạo đại khái, phiến diện, chung chung”…
Trong khi thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, tự
phê bình và phê bình, kiểm tra và giám sát, đảng viên ở địa vị càng cao thì
càng phải giữ đúng kỷ luật của Đảng, càng phải làm gương dân chủ, phải khiêm
tốn, thành khẩn, không ngăn cản cáp dưới và quần chúng phát hiện khuyết điểm
của mình, phê bình mình…Đồng thời, trong thực hành dân chủ, để phát huy quyền
làm chủ của đảng viên và nhân dân, mỗi cấp ủy không những phải bảo đảm cho quá
trình thuwcjhieenj dân chủ được đúng hướng mà còn phải phòng, ngừa và loại bỏ
tình trạng độc đoán, chuyên quyền, hoặc theo đuôi quần chúng, hoặc dân chủ quá
trớn. Theo tinh thần của Hồ Chí Minh, dân chủ phải có tập trung, phải có lãnh
đạo, phải chú trọng cả công tác cán bộ-công việc gốc của Đảng và đó là quá
trình điều chỉnh tất yếu làm cho việc thực hành dân chủ trong Đảng được đúng
hướng.
Để xây dựng Đảng, theo Hồ Chí Minh, cũng như mọi
công việc khác “thực hành dân chủ rộng rãi” là phương thuốc để phát quy quyền
làm chủ và trách nhiệm của cán bộ, đảng
viên và nhân dân trong đấu tranh và loại trừ những kẻ thoái hóa, biến chất,
quan lieu những kẻ “miệng nói dân chủ nhưng làm việc theo lối quan chủ”. Tuy
nhiện, để dân chủ được thực hành đúng, mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ
lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu mõi địa phương, cơ quan, đơn vị đều phải tuân
thuer Điều lệ Đảng, kỷ luật Đảng, dù lai ai, ở cấp bậc nào cũng không được tự
cho mình quyền hơn Đảng, đứng trên Đảng, lợi dụng chức vụ và quyền hạn của mình
để trục lợi, làm dụng quyền lực; không được hô hào dân chủ, nhưng làm thì mệnh
lệnh, độc đoán, không được coi dân chủ như một phương tiện thuận lợi cho mình,
khi cần thì dung, không cần thì bỏ.
Trong Đảng “Thực hành dân chủ rộng rãi” theo di huấn
của người:
Trong gần 90 năm qua, dù phải đối diện nhiều khó
khăn, thử thách, thậm chs bị tổn thất, nhưng với bản lĩnh chính trị của một
Đảng cách mạng chân chính được xây dựng theo nguyên tắc mácxit, Đảng cộng sản
Việt Nam đã luôn coi trọng và thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ, coi đây
là nguyên tắc tổ chức của Đảng, là nguyên tắc cơ bản nhất để xây dựng Đảng Cộng
sản thành một tổ chức chặt chẽ, thống nhất, vừa phát huy sức mạnh của mỗi cá
nhân, vừa phát huy sức mạnh của tập thể phấn đấu cho mục tiêu, lý tưởng cách
mạng đã đề ra.
Việc thực hiện đúng nguyên tắc tập trung
dân chủ và thực hành dân chủ rộng rãi trong Đảng đã tạo điều kiện để đội ngũ
cán bộ, đảng viên được tự do phát biểu ý kiến của mình, thảo luận, tranh luận
đề tìm ra chân lý, đưa đến sự thống nhất chung. Về thực trạng này, Nghị quyết
Trung ương 4 khóa XII về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn đẩy
lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự
diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đã chỉ rõ: “việc thực hiện kỷ cương,
kỷ luật của Đảng chưa nghiêm, còn có biểu hiện “nhẹ trên, nặng dưới”. Công tác
quản lý cán bộ, đảng viên còn thiết chặt chẽ. Nguyên tắc tập trung dân chủ ở
nhiều nơi bị buông lỏng; nguyên tắc tự phê bình và phê bình thực hiện không
nghiêm, chưa có cơ chế để bảo vệ người đấu tranh phê bình.
Qua đó, khắc phục được sự áp đặt, quan liêu, mệnh
lệnh một chiều; đồng thời, kích thích mọi khả năng sáng tạo cả mỗi người trong
một tổ chức, góp phần thúc đẩy sự đoàn kết, thống nhất, tăng cường đồng thuận;
từng bước ngăn chặn tệ nạn quan liêu, tham ô, tham nhũng và các biểu hiện suy
thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”
trong nội bộ. bên cạnh những thành tựu đạt được, tại một số cấp ủy và chi bộ,
nguyên tắc tập trung dân chủ trong sinh hoạt Đảng bị vi phạm, chưa được thực
hành rộng rãi, thể hiện ở việc cấp trên ra lệnh cho cấp dưới, song những quyết
định đó lại chỉ là của một người hoặc một nhóm người. Hiện tượng lợi dụng danh
nghĩa dân chủ nhằm hợp thức hóa ý kiến của lãnh đạo hoặc người đứng đầu vẫn còn
ở không ít cơ quan, đơn vị, địa phương./.
Ngọc Huyền